Kształtowanie mowy i leczenie zaburzeń

Leczenie zaburzeń odbywa się przez :

• czytanie
• rozmowę
• opowiadanie o tym co znajduje się dookoła
• słuchowiska, piosenki, wierszyki, spokojna muzyka. Dziecko przyswaja melodię

Niedopuszczalne jest :

• nie wolno zdrabniać wyrazów. Należy używać języka ogólnego. Zdrabniając, dziecko musi się uczyć dwóch języków.
• nie powtarzamy nigdy języka dziecka ( dlaczego -> dlacego), które ono wymyśliło, albo uprościło.

Dziecko w wieku 3 lat potrafi zadawać do 100 pytań dziennie. Na tym etapie jesteśmy wzorem dla dziecka. Musimy odpowiadać prosto i konkretnie (jakiego koloru jest pociąg – odpowiedź : czerwony). Jeśli nie znamy odpowiedzi zaburzany jest rozwój dziecka. Nie poprawiamy jego wymowy.

Nie można uświadamiać dziecku o jego zburzeniach, np. nie jąkaj się.

Dyslalia

• wada wymowy, nieprawidłowa wymowa, odbiegająca od ogólno przyjętej normy.
• przejęzyczenie, jest jednorazowe. Nieoznaczone odstępstwo w przyjętym języku, występuje jako zjawisko jednorazowe
• błędy wymowy, mamy doczynienia z zaburzeniami akcentu, rytmu na wskutek złych nawyków.
  Przykłady:
  przyszłem zamiast przyszedłem
  kołdra – kordła
  Nie dotyczy to gwary w języku (np. w języku śląskim)

Dyslalia : Dys (zaburzenie) – lalia (mowa)

Jest to takie zaburzenie, których istotą będzie nieprawidłowa realizacja dźwięku.

W Dyslali wyróżniamy :

• sygmatyzm
• rotacyzm
• kappacyzm
• gamacyzm
• bekacyzm
• mowa bezdźwięczna
• inne odchylenia.

Formy realizacji dzwięku wyróżnione w dyslalili :

• mogilania (elizja), opuszczanie jakieś głoski : SOWA = OWA, czyli S = O
• paralania (substycja), głoska będzie zastępowana przez inną głoskę : SZAFA = SAFA, czyli SZ = S
• dyslalia właściwa (deformacja). Zniekształcanie głoski.
• dyslalia według kryterium objawowego (wg. Kanii
  • dyslalia głoskowa, zaburzenie głosek związanych z deformacją głosek : SZAFA = SAFA
  • dyslalia sylabowa, zaburzona sylaba. Dziecko będzie dodawało lub odejmowało sylabę : TAMA = TAMMAMA
  • dyslalia wyrazowa, coś będzie się działo z wyrazem
• dyslalia zdaniowa, problemy z budowaniem zdań : TATA IDZIE = TATA IŚĆ

Dyslalia według kryterium objawowego (wg. Kaczmarka)

• dyslalia jednoraka, jedna głoska będzie odmienna
• dyslalia wieloraka, zaburzenie dwóch lub więcej głosek
• dyslalia całkowita, około 70% wypowiedzi będzie bełkotem.

Sygmatyzm

Sygmatyzm – nieprawidłowa wymowa głosek dentalizowanych, czyli :

• s, z, c, dz – szereg głosek syczących
• sz, ż, cz, dż – szereg głosek szumiących
• ś, ź, ć, dź – szereg głosek ciszących

Mogą być zaburzone tylko poszczególne szeregi lub pojedyncza głoska z szeregu.

Sposoby realizacji głosek w sygmatyzmie :

• MOGISYGMATYZM – jakiejś głoski będzie brakowało : SOK = OK.
• PARASYGMATYZM – głoski będą zastępowane innymi głoskami: SZAFA = SAFA
• SYGMATYZM WŁAŚCIWY – zniekształcanie głosek (deformacja)
  • wymowa między zębowa : SZ = S
  • wymowa przyzębowa : SZAFA = FAFA

Rotacyzm

Rotacyzm – nieprawidłowa wymowa głoski „r”

• MOGI ROTACYZM – opuszczanie głoski R
• PARAROTACYZM – głoska R będzie zastępowana inną : ROWER = LOWER
• ROTACYZM WŁASCIWY – deformacja
  • R francuskie
  • deformacje policzkowe i wargowe

Kappacyzm

Kappacyzm – zaburzona głoska K

• MOGIKAPPACYZM – opuszczanie głoski K
• PARAKAPPACYZM – zastępowania głoski K innymi : K = T, KOT = TOT
• KAPPACYZM WŁAŚCIWY – deformacja głoski K

GAMMACYZM

• MOGIGAMMACYZM – głoska G nie będzie realizowana
• PARAGAMMACYZM – zastępowanie głoski G : DOM = GOM
• GAMMACYZM WŁAŚCIWY – deformacja G, szmery gwarowe.

Powyższe zaburzenia mogą być realizowane łącznie.

LALMACYZM

Analogicznie do poprzednich mamy :

• MOGILALMACYZM
• PARALALMACYZM : L = J, LAWA = JAWA
• LALMACYZM WŁAŚCIWY – deformacja L, wymowa międzyzębowa, integralna.

BANTACYZM : MOGIBATACYZM, PARABANTACYZM, BANTACYZM WŁAŚCIWY

MOWA BEZDŹWIĘCZNA – nieprawidłowa realizacja głosek dźwięcznych.

Dźwięczne – bezdźwięczne
D – T
B – P
B’ – P’
G – K
DZ – C
DŻ – CZ
DŹ – Ć
Z – S
Ż – SZ
Ź – Ś

MOWA BEZDZWIĘCZNA CAŁKOWITA – brak wymowy wszystkich głosek dźwięcznych
MOWA BEZDŹWIĘCZNA CZĘŚCIOWA – tylko niktóre głoski.

• realizowane przez paralanie. Głoski dźwięczne będą zamieniane na bezdźwięczne.
• mogilania – głoski dźwięczne nie będą realizowane w ogóle.
• deformacja – głoski dźwięczne będą deformowane, półbezdźwięczność : B -> T (coś pomiędzy) -> P

DYSLANDIA

• rymolandia – nosowanie
  • nosowanie zamknięte. Głoski nosowe będą wymawiane przez usta.
  • nosowanie otwarte. Ustne głoski wymawiane jako nosowe, Pojawiają się głównie przy rozczepieniu wargi i podniebienia.

PALLATOLLANIA – nosowanie otwarte + DYSLALIA.

JĄKĄNIE

Jąkanie – patologiczna zdolność mówienia i reakcje jej towarzyszące :

• sygnały drgania ciała – drganie wargi
• współruchy – mimika twarzy

Osoba jąkająca się jest świadoma tego, że się jąka (prof. Darkowski).

Objawy niepłynności mówienia :

• powtarzanie głosek, sylab, wyrazów
• przeciąganie (mmmmama)
• blokowanie (m_ama)
• embolokacja (yyyyy, mmmm)
• słowa łatwe (nienie, taktak, wulgaryzmy)
• pauss, ktoś coś mówi i nagle cisza, po chwili kontynuuje
• remizja, poprawki
• szybkie mówienie, tachylalia
• bradylalia, zbyt wolne mówienie
• nierytmiczne

Podział niepłynności mówienia :

• spastyczna, skurcze aparatu mowy.
• niespastyczna, kiedy skurcze nie występują

Niepłynność patalogiczna będzie spastyczna, będzie uświadomona.
Niepłynność zwykła będzie nieuświadomiona, nielogofobiczna.

Logofobia – lęk przed mówieniem :

• psychologiczne reakcje
• fizjologiczne reakcje
• społeczne reakcje

TRADYCYJNY PODZIAŁ JĄKANIA :

• jąkanie kloniczne, dominują skurcze kloniczne, krótkie i powtarzające się. Występuje powtarzanie.
• jąkanie toniczne, dominują skurcze toniczne, wzmożone, powtarzające się. Skutkiem jest często przeciąganie głosek.
• jąkanie kloniczno – toniczne. Skurcze mieszane.

PODZIAŁ JĄKANIA NA PODSTAWIE LOGOFOBII :

• jąkanie preneulogiczne. Nie występuje logo fobia, czyli brak lęku.
• jąkanie neurotoniczne, występuje logo fobia

Pojawienie się logo fobii jest momentem do ustalenia tego, że ktoś się jąka.

Jąkanie się jest zaburzeniem :

• dynamicznym, bardzo szybko się rozwija
• sytuacyjnym, zależnym od sytuacji
• okresowym, może się pojawić i znikać na jakiś czas i może ponownie się pojawić.

Rozwój jąkania może być :

• typowy
• nietypowy

Objawy jąkania :
POWTARZANIE (Klaus) -> PRZECIĄGANIE (tonus) -> BLOKOWANIE
Reakcje towarzyszące : Logofobie


GIEŁKOT - mowa bezwładna, nie występują skurcze.

Definicja 1. Bardzo szybkie tępo mówienia, powodujące powtarzanie sylab lub słów (przykład. Jurek Owsiak)
Definicja 2. Chaotyczny sposób formułowania myśli.

Zbieżność między giełkotem, a jąkaniem . Ludzie, którzy mają giełkot, nie zdają sobie z tego sprawy.

Minimalizacja jąkania :

• zwolnienie tępa mówienia
• ćwiczenia oddechowe, wdech na początku zdania
• melodyka, poprzez śpiew
• mowa z otwartą buzią, szerokie samogłoski
• minimalizacja stresu, wahadłowe ruchy palcem podczas mówienia
• przychodnia, terapia psychologiczna
• terapia ogólna, psychologiczno – logopedyczna.

Kształtowanie się i rozwój mowy

Okresy rozwoju mowy :

• okres melodii do pierwszego roku życia
• okres wyrazu 1 – 2 rok życia
• okres zdania 2 – 3 rok życia
• okres swoistej mowy dziecięcej 3 – 7 roku życia

Okres melodii :

• krzyk jest porozumiewaniem się i ćwiczeniem narządów oddechowych
• różne dzwięki wydawane przez dziecko, powiązane z ruchem ciała, czuli inaczej burzenie, gruchotanie. Jest to nieświadome ćwiczenie narządów mowy. Burzą wszystkie dzieci, nawet te które nie słyszą (2 – 3 miesiąc)
• gaworzenie. Sylaby budowane w oparciu o dźwięki pochodzące z otoczenia. Pojawia się w drugiej połowie pierwszego roku życia.
• pierwsze wyrazy (1 rok życia). Dziecko powinno już w miarę dużo rozumieć. Jeżeli rozwój fizyczny będzie opóźniony to bardzo prawdopodobne jest opóźnienie rozwoju mowy.

Okres wyrazu :

• pojawiają się wszystkie samogłoski, oprócz masowych ą, ę.
• pojawiają się spółgłoski p, b, m, t, d, k, n, ś.
• uproszczenie grup samogłoskowych : przykład jabłko -> ako . Słownictwo przyswojone w poprzednim okresie, zaczyna być wypowiadane.

Okres zdania

• występują wszystkie samogłoski łącznie z ą, ę. W tym okresie dziecko może zastępować jeszcze samogłoski : przykład krowa -> kawa , o zamieniane jest na a.
• pojawia się zmiękczenie p’ (pi), m’, b’, f, f’, w, w’, ś, ź, ć, dż, ń, g : przykład piosenka , usłyszymy pi (p’)
• pojawia się zmiękczenie j, l, ł
• pod koniec tego okresu, mogą się pojawić s, z, c.
• w tym okresie dziecko wie jak dana głoska powinna brzmieć, ale jeszcze nie potrafi jej wymówić
• pod koniec tego okresu pojawiają się proste zdania, dwu – trzy wyrazowe.

Okres swoistej mowy dziecięcej

• dziecko w wieku 4 lat powinno wymawiać s, z, c. Może pojawić się głoska r’
• 5 lat. Ustalają się głoski sz, rz, cz. Dziecko wypowie poprawnie samą głoskę, ale w zdaniu może pojawić się : przykład szafa – safa. Dziecko może wymawiać grupy spółgłosek.
• 6 lat. Dziecko powinno wymawiać wszystkie głoski. Po zakończeniu tego okresu dziecko powinno budować zdania i opowiadać, krótkie opowiadania.

Podstawowa terminologia logopedyczna

Mowa – porozumiewanie się za pomocą dźwięków. Według Kaczmarka są dwa aspekty mowy :

• aspekt społeczny – potrzebny jest nadawca i odbioraca, musi zaistnieć wspólny język, sprzężenie zwrotne (odbiór komunikatu). Potrzebny jest kontakt :
  • bezpośredni
  • pośredni
• aspekt indywidualny – możemy być nadawcą i odbiorcą.

Aby mowa mogła zaistnieć, wymagany jest aparat mowy i sprawny narząd słuchowy oraz funkcjonowanie mózgu. Potrzebna jest jeszcze motywacja i chęć. Zaistnienie w środowisku, jeśl nie będzie odbioru to tai mowa nie będzie przebiegać prawidło.

Język – system pamięciowy.
Mówienie – czynność konkretna, formułowanie wypowiedzi.

Mowa jest systemem abstrakcyjnym, pojęciem nadrzędnym.

Przedmiotem logopedii jest komunikacja, mowa w szerokim znaczeniu.

Według Jastrzębowskiej, logopedia interesuje się wychowaniem pod względem mowy, czuwaniem nad jej rozwojem i doskonaleniem oraz ewentualną poprawą, gdy odchyla się ona od normy.

Według Steczkowskiej, logopedia jest nauką i kształtowaniu mowy, usuwaniu wad wymowy oraz nauczania mowy w przypadku jej braku.

Dziedziny wiedzy logopedycznej dzielimy na :

• pedagogika
• psychologia
• medycyna
• kultura żywego słowa
• akustyka
• językoznawstwo

Logopedia :

• dba o rozwój mowy
• usuwa wady wymowy
• terapia
• nauczanie mowy